मुंबई : ग्लोबल विकास ट्रस्टच्या (GVT) च्या माध्यमातून मयंक गांधी यांच्या दूरदर्शी नेतृत्वाखाली महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेशातील शेतकऱ्यांच्या जीवनात विशेषतः बीड आणि परळी सारख्या आत्महत्याग्रस्त आणि दुष्काळग्रस्त प्रदेशात परिवर्तनाची चळवळ चालवण्यात येत आहे. प्रतिष्ठित टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्सेसद्वारे (TISS) आयोजित केलेल्या मूल्यांकन प्रभाव अभ्यासामध्ये ग्लोबल विकास ट्रस्टच्या (GVT) उपक्रमांचा उल्लेखनीय प्रभाव स्पष्ट झाला आहे. ग्लोबल विकास ट्रस्टने(GVT) कृषी विकास आणि शेतकरी कल्याण क्षेत्रात आश्चर्यकारक आणि ठळक दृष्टीक्षेपात येणारी प्रगती केली आहे.
ग्लोबल विकास ट्रस्टने(GVT) उपक्रमांच्या प्रभावाचे मुल्यांकन करणारा अभ्यास अहवाल तयार करण्यात आला असून या अहवालाचा प्रकाशन समारंभ मुंबईत पार पडला. यामध्ये ग्लोबल विकास ट्रस्टचे व्यवस्थापकीय विश्वस्त मयंक गांधी, हैदराबादच्या टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्सेसचे प्राध्यापक आणि उपसंचालक प्रा. एस. शिवा राजू यांच्यासह सँड्रा श्रॉफ, उपाध्यक्ष – यूपीएल, रामदेव अग्रवाल, अध्यक्ष मोतीलाल ओसवाल वित्तीय सेवा, सुशील कुमार जीवराजका, मुंबईतील ग्रीसचे कौन्सुल जनरल आणि ग्लोबल विकास ट्रस्ट सल्लागार मंडळाचे अध्यक्ष, अश्विनी सक्सेना, सीईओ – जेएसडब्ल्यू फाऊंडेशन आदी प्रमुख मान्यवर उपस्थित होते. या कार्यक्रमाने कृषी पद्धतींमध्ये क्रांती आणण्यात आणि शेतकऱ्यांचा सामाजिक – आर्थिक दर्जा उंचावण्यासाठी ग्लोबल विकास ट्रस्टची महत्त्वपूर्ण भूमिका अधोरेखित केली.
टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्सेसमधील(TISS) सीएसआर (CSR) सेंटर ऑफ एक्सलन्सने तयार केलेल्या सर्वसमावेशक अहवालात महाराष्ट्रातील पालघर, नांदेड, बीड, सोलापूर, उस्मानाबाद (धाराशिव), जळगाव, आणि मध्य प्रदेशातील बुरहानपूर आणि धार / बरवणी यासह विविध जिल्ह्यांमध्ये ग्लोबल विकास ट्रस्टच्या(GVT) कृषी विकास उपक्रमांच्या प्रभावाचे विश्लेषण केले आहे. १,२४८ शेतकरी आणि भागधारकांचा समावेश असलेल्या सूक्ष्म सर्वेक्षणांवर आधारित हा अहवाल ग्लोबल विकास ट्रस्टच्या(GVT) परिवर्तनात्मक प्रभावाचे ठोस पुरावे प्रदान करतो.
ग्लोबल विकास ट्रस्टचे व्यवस्थापकीय विश्वस्त मयंक गांधी म्हणाले, ‘देशाची स्थिती कायम ठेवण्यासाठी शिक्षण आणि आरोग्य सेवांमधील सुधारणा इत्यादी चांगले आहे, परंतु भारतामध्ये परिवर्तन घडवण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे शाश्वत शेती आहे. त्यामुळे लहान आणि अल्पभूधारक शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात वाढ करून भारत पुन्हा “सोने की चिडिया” बनू शकतो. नैसर्गिकदृष्ट्या अत्यंत प्रतिकूल असलेल्या भागात हजारो शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात दहापट वाढ झाल्याने भारताच्या परिवर्तनाचा आमचा मार्ग प्रमाणित होतो.’ टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्सेस (TISS) हे नैतिक आणि सद्गुण प्रभाव मूल्यांकनातील सुवर्ण-मानक आहे. १९३६ मध्ये स्थापन झालेल्या या संस्थेने स्वतः काम केले आहे आणि इतर संस्थांना शाश्वत, न्याय्य आणि सहभागात्मक विकासाला चालना देण्यासाठी मदत केली आहे.
प्रा. एस. शिवा राजू, टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्सेस, हैदराबाद कॅम्पस येथील प्राध्यापक आणि उपसंचालक म्हणाले की, ‘टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्सेस (TISS) मधील सीएसआरमधील (CSR) सेंटर फॉर एक्सलन्सने ग्लोबल विकास ट्रस्टच्या (GVT) उपक्रमांच्या कृषी विकासाच्या परिणामाचे मूल्यांकन करण्यासाठी एक अभ्यास केला आहे. यात हे लक्षात आले आहे की उच्च दर्जाच्या रोपांची उपलब्धता आणि वापर हे वाढीव कृषी उत्पादन आणि कीटक आणि हवामान बदलामुळे निर्माण होणाऱ्या आव्हानांविरुद्ध लवचिकता सुनिश्चित करण्याची गुरुकिल्ली आहे. दर्जेदार रोपट्यांचा अवलंब केल्याने केवळ अधिक कृषी उत्पादकता वाढली नाही तर प्रदेशात पीक विविधता आणि आर्थिक समृद्धी सुनिश्चित करण्यातही त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. ग्लोबल विकास ट्रस्टच्या (GVT) फलोत्पादनाच्या जनजागृतीमुळे पर्यावरण संवर्धनालाही हातभार लागला, कारण संस्था शाश्वत शेती पद्धती, जसे की सेंद्रिय शेती आणि पर्माकल्चर वापरते.’
‘आशा पेरण्यापासून समृद्धी मिळवण्यापर्यंत – मयंक गांधींच्या नेतृत्वाखालील ग्लोबल विकास ट्रस्टची ही जादू आहे. शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात त्यांची दहापट वाढ उल्लेखनीय आहे. शाश्वत आणि समृद्ध ग्रामीण भारताच्या उभारणीच्या या प्रवासाचा भाग असल्याचा मोतीलाल ओसवाल वित्तीय सेवा संस्था आणि मला सन्मान वाटतो,’ असे मोतीलाल ओसवाल समूहाचे अध्यक्ष रामदेव अग्रवाल म्हणाले.
‘गेल्या पाच वर्षांपासून, मयंक गांधी यांच्या नेतृत्वाखाली ग्लोबल विकास ट्रस्ट ग्रामीण समुदायांमध्ये खरा बदल घडवून आणत आहे. टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्सेसने (TISS) पुष्टी केल्याप्रमाणे त्यांच्या कार्यामुळे असंख्य शेतकऱ्यांना सक्षम बनवले आहे आणि एका वर्षात उत्पन्नात उल्लेखनीय दहापट वाढ झाली आहे. ग्लोबल विकास ट्रस्टसाठी (GVT) सल्लागार मंडळाचे अध्यक्ष म्हणून, त्यांच्या प्रभावी कार्याने मी खूप प्रभावित झालो. मी कृषीकुलबद्दल देखील खूप रोमांचित असून त्यात शेतकऱ्यांची कौशल्ये आणि ज्ञान लक्षणीयरीत्या वाढवण्याची क्षमता आहे. मी ग्लोबल विकास ट्रस्टच्या (GVT) खांद्याला खांदा लावून उभा आहे, कृषीकुलच्या प्रारंभाची आतुरतेने वाट पाहत आहे.’ असे मुंबईतील ग्रीसचे उच्चायुक्त आणि ग्लोबल विकास ट्रस्ट सल्लागार मंडळाचे अध्यक्ष सुशील जीवराजका म्हणाले.
मयंक गांधी यांच्या नेतृत्वाखाली जागतिक विकास ट्रस्ट केवळ झाडेलावत नाही, तर आशा निर्माण करत आहे! दहापट उत्पन्नाचा साक्षीदार टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल ससायन्सेसच्या (TISS) अभ्यासाने दाखविल्याप्रमाणे ४,००० गावांमधील शेतकऱ्यांसाठी त्यांच्या कार्यातून झालेली वाढ खरोखरच प्रेरणादायी आहे. यूपीएल आणि मला या चळवळीचा भाग होण्याचा, ग्रामीण समुदायांना सशक्त बनवण्याचा आणि येणाऱ्या पिढ्यांसाठी उज्वल भविष्य घडवण्याचा सन्मान वाटतो,’ असे यूपीएल उपाध्यक्ष सँड्रा श्रॉफ यांनी नमूद केले.
‘मयांक गांधी यांच्या नेतृत्वाखालील ग्लोबल विकास ट्रस्ट ग्रामीण निसर्ग आणि जीवनात बदल घडवित आहे. ४.५ कोटी फळझाडे लावण्यासारख्या उपक्रमांसह, त्यांचा शेतकऱ्यांच्या जीवन विकासाच्या क्षेत्रात प्रभाव निर्विवाद आहे. नुकत्याच झालेल्या टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्सेसच्या (TISS) सर्वेक्षणात केवळ एका वर्षात शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात दहापट वाढ झाली आहे. शाश्वत ग्रामीण विकासाच्या आमच्या वचनबद्धतेमध्ये एकत्रितपणे ग्लोबल विकास ट्रस्टच्या (GVT) मिशनला पाठिंबा दिल्याचा आम्हाला अभिमान आहे.’ असे बोरोसिल रिन्यूएबल्स लिमिटेडचे अध्यक्ष प्रदीप कुमार खेरुका यांनी सांगितले.
मयंक गांधी हे आंतरराष्ट्रीय शहर नियोजक (अर्बन प्लॅनर) होते ते सामाजिक कार्यकर्ते बनले. त्यांनी महाराष्ट्र आरटीआय आणि इतर अनेक कायद्यांसह अनेक सुधारणांवर काम केले आहे. २०११मध्ये अण्णा हजारे आणि अरविंद केजरीवाल यांच्यासमवेत, त्यांनी भारतात भ्रष्टाचाराविरुद्ध (IAC) चळवळ सुरू केली आणि नंतर ते आम आदमी पक्षाच्या (AAP) राष्ट्रीय कार्यकारिणीचा भाग बनले. पण २०१६ मध्ये त्यांनी राजकारण पूर्णपणे सोडले आणि शेतकरी कल्याणासाठी भारतातील काही प्रतिकुल क्षेत्रात काम करण्यासाठी स्वतःची स्वयंसेवी संस्था, ग्लोबल विकास ट्रस्ट सुरू केली.
तेव्हापासून ग्लोबल विकास ट्रस्ट शेतकऱ्यांच्या वार्षिक उत्पन्नात रु. ३८,६०० ते रु. ३,९०,००० प्रति एकर पासून गुणाकार करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत आहे. (टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्सेस (TISS) मूल्यांकन अहवालानुसार १० पट वाढ). बदलत्या पीक पद्धतीच्या मॉडेलने महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेशातील चार हजारांहून अधिक गावांमधील २२ हजार शेतकरी कुटुंबांना दारिद्र्यातून बाहेर काढण्यात ते यशस्वी झाले आहेत. ४.५ कोटी पेक्षा जास्त फळझाडे लावून, शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण देऊन आणि त्यांचे उत्पन्न वाढवण्यासाठी मदत करून हा बदल साध्य झाला आहे.
एका नवीन, अत्याधुनिक जागतिक कृषीकुल शेतकरी प्रशिक्षण केंद्राचे बांधकाम सुरू आहे आणि त्याचा उपयोग देशभरातील शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पन्नात ४ ते १० पटीने वाढ करण्यासाठी प्रशिक्षण देण्यासाठी केला जाईल.